منتظران ظهور

هر چند ائمه ـ عليهم‏السلام ـ از علم غيب برخوردارند و به وقايع گذشته و حوادث حال و آينده آگاهى دارند، اما تكليف آنان مانند ساير افراد بشر، بر اساس علم عادى است و علم غيب براى آنان تكليفى به دنبال نمى‏آورد. به همين دليل، علم غيب ائمه ـ عليهم‏السلام ـ از نحوه شهادت خود، براى آنان تكليف‏آور نيست. امام براساس علم عادى خود، ميوه‏اى را پيش روى خود مى‏بيند كه مانعى از خوردن آن نيست و بر همين اساس، تناول آن ميوه جايز است؛ اگر چه براساس علم غيب، از مسموم بودن آن آگاهى دارد. براى على ـ عليه‏السلام ـ براساس علم عادى بشرى، شب نوزدهم رمضان سال چهلم هجرى، مانند ساير شبهاست؛ به همين جهت، به سمت مسجد حركت مى‏كند و علم غيبى كه به اذن خداوند در مورد شهادت خود دارد، براى ايشان تكليفى ايجاد نمى‏كند.

برخى از كسانى كه اين پاسخ را ذكر كرده‏اند، در تأييد اين مطلب كه ائمه ـ عليهم‏السلام ـ براساس علم عادى خود مكلف هستند، دو دليل ذكر مى‏كنند:

1. عمل براساس علم غيب با حكمت بعثت انبيا و نصب ائمه منافات دارد؛ زيرا در اين صورت، جنبه اسوه و الگو بودن خود را از دست خواهند داد و ساير افراد بشر، از وظايف فردى و اصلاحات اجتماعى وبه بهانه برخوردار بودن ائمه از علم غيب و عمل بر اساس علم خدادادى، از وظيفه خود سر بازخواهند زد.

2. عمل براساس علم غير عادى، موجب اختلال در نظام عالم هستى است؛ زيرا مشيت و اراده خداوند به جريان امور، براساس نظام اسباب و مسببات طبيعى و علم عادى نوع بشر تعلق گرفته است. به همين جهت پيامبر و ائمه ـ عليهم‏السلام‏ـ براى شفاى بيمارى خود و اطرافيان خويش، از علم غيب استفاده نمى‏كردند. شايد يكى از حكمت‏هاى ممنوع بودن تمسك به نجوم، تسخير جن و غيره، براى غيب‏گويى و كشف غيرعادى حوادث آينده نيز همين اختلال در نظام عالم هستى باشد

«حضرت حق! سلام! خوب هستید؟ بچه‌ها سلام می‌رسانند. مهدی می‌گوید بنویس که دوستش دارم؛ خیلی. می‌گوید: همان که خودش می‌داند که می‌خواهم را برایم حواله کند. فاطمه هم نامه‌ای نوشته است که به پیوست همین نامه برایت می‌فرستم. حضرت حق! خودت می‌دانی دیگر. می‌خواهم خوب درد دل کنم…»
نمی‌خواهی که درد دل‌های یک زن تنهای زجر دیده با خدایش را برایت برملا کنم؟! ها؟! … چی؟ می‌خواهی؟! … لا اله الاّ الله! (لا اله الاّ الله ِ وقتِ عصبانیت حکمت دارد. وقتی آدم ناراضی است، وقتی از چیزی که نمی‌خواهد باشد ولی هست ناراحت است لا اله الاّ الله می‌گوید. یعنی خدایی به جز الله نیست . هست و می‌بیند. هست و می‌شنود. هست و هست. یعنی من کی‌ام که ناراحت ِ از امری باشم؟ من چی‌ام که ناراضی ِ از چیزی باشم. حضرت حق خودش می‌داند. “لا اله الاّ الله” آدم را پیش خدا کوچک می‌کند، خوار و ذلیل می‌کند. “لا اله الاّ الله” باید عصبانیت را بخواباند. سرخی صورت را سفید کند. باد دماغ را خالی کند. ذلیل پیش خداوند عصبانیت نمی‌داند یعنی چه.) زهرا نامه را تاه می‌زند و می‌گذارد توی پاکت. می‌خواهد برود بدرقه‌ی مریم خانم. دارند می‌روند سفر حج. مهدی و فاطمه هم می‌آیند.
نامه را می دهد دست مریم. می‌گوید‌: «برای خدا نوشته‌ام. نامه‌ی فاطمه هم هست.» مریم دلش نمی‌آید دل ترک خورده‌ی زهرا را بشکند. نمی‌گوید: کعبه که ضریح ندارد. و نمی‌پرسد: کجا بیاندازمش؟ می‌گذارد توی کیفش و می‌گوید: باشد.
مکّه. حوالی مسجد الحرام. جمعیت سفید پوش توی اتوبوس نشسته‌اند. شب است. مریم هم هست. نامه را دستش گرفته…. و حالا وارد می‌شوند. کعبه. قبله‌ی مسلمان‌ها. محل مرور ابراهیم نبی، اسماعیل نبی. جا به جای گام‌های رسول الله صلی الله علیه و آله و علیهما. این مکعب سیاه جه دلی از چشم‌ها می‌برد! و چه اشکی از کعبه‌ی مردمک چشم‌ها می‌گیرد! دل توی دل چشم‌های مریم نیست. می‌خواهند قرنیه را پاره کنند و حصار پلک‌ها را رد کنند و بروند تا خود کعبه، تا خود سیاه ِ حقیقی‌شان، تا خود ِ پرده‌ی واقعی‌شان. مردمک‌های خوش ِ اشک‌ریز ِ مریم حیفند در این دو حدقه بمانند. مریم وسط این حال، از نامه یادش رفته است. و از دستش که شل شده و نامه که افتاده است. چشم‌ها سر و تنش را می‌کشانند به سمت کعبه. نامه رفته است زیر پاهای زائران خدا. درد دل‌های سرخ زهرا را خدا داده است دست ِ پاهای زائرانش. دل داغدیده خیلی ارزش دارد. آن قدر که این حق را دارد که برود زیر پای زائر حضرت حق. دردهای زهرا شکایت نداشت. “چون” نمی‌گفت. “چرا” برنمی‌داشت. درد دل خالص بود. سرخ ِ سرخ.

نقش قضا و قدر در زندگی ما چیست؟ آیا امور و کارهای دنیا، در اختیار ماست یا در اختیار و اراده خداوند قرار دارد؟
خداوند، به واقعیت های اتفاق افتاده، علم دارد و به عبارتی دقیق تر، واقعیت ها، مطابق علم الهی هستند و از این رو، به علم فعلی خداوند، تعبیر می شود. به گفته برخی، خداوند به آن چه انجام می گیرد، علم دارد و به گفته برخی دیگر، آن چه انجام می گیرد، مطابق علم خداوند است. در اصطلاح اهل فلسفه و حکمت، اولی را علم انفعالی و دومی را علم فعلی خداوند نامیده اند که خود، یکی از مراتب علم الهی است.
مرتبه بعد، لوح محو و اثبات می باشد که نسبت به اختیار و اراده خودمان و یا تغییر عوامل و شرایط، برخی حوادث اتفاق می افتد و ثبت می شود و برخی اتفاق نمی افتد و در هر دو مورد، اختیار و اراده انسان، مهم ترین عامل است؛ یعنی خداوند می داند که ما با اختیار و اراده خودمان، چه کاری را انجام می دهیم.
اگر خداوند، سرنوشتی را برای ما اثبات یا محو کند، اگر چه علم آن نزد خداوند است، اما این علم، با توجه به انگیزه ها و شرایط ما رقم خورده است. ما باید بدانیم که ما تنها در دنیا زندگی نمی کنیم و تنها اختیار و اراده ما، تعیین کننده نیست؛ بلکه اختیار و اراده دیگران و عوامل و شرایط دیگری نیز وجود دارد. البته در نسبت سنجی، رکن مهم، اراده و اختیار ماست که گاهی تا بیش از 90 درصد، تعیین کننده است

عذر ز خود دار و قبول از خداى جمله ز تسليم قدر در مياى‏
گر نه قضا بود من و لات كى مسجدى و كوى خرابات كى‏
همت از آنجا كه نظر كرده بود گفت جوابى كه در آن پرده بود
كاين روش از راه قضا دور دار چون تو قضا را به جوى صد هزار
بر در عذر آى و گنه را بشوى آنگه از اين شيوه حديثى بگوى‏

شعر از نظامی